“If you want something new, you have to stop doing something old.” – Peter Drucker
In het onderwijs streven we voortdurend naar vernieuwing en verbetering: nieuwe leermethoden, digitale tools en hybride onderwijsmodellen. Waarom slagen sommige onderwijsinstellingen erin om écht te vernieuwen, terwijl anderen blijven steken in oude patronen? Het antwoord ligt in mindset – het onderliggende besturingssysteem dat bepaalt hoe beslissingen worden genomen en hoe onderwijsontwikkeling vorm krijgt. In dit artikel gaan we in op:
✅ Hoe mindset fungeert als het moederbord van de onderwijsinnovatie
✅ Hoe je herkent of de huidige denkwijze innovatie stimuleert of juist belemmert
✅ Hoe je onbewuste overtuigingen kunt blootleggen en transformeren
Laten we beginnen!
Wat is mindset en waarom is het zo bepalend?
Mindset verwijst naar de overtuigingen, waarden en gedragingen die bepalen hoe iemand naar de wereld kijkt en hoe beslissingen worden genomen. Een mindset is net als een moederbord in een computer die alles met elkaar verbindt, processen aanstuurt en bepaalt wat mogelijk is. Een mindset bestaat uit:
- Cognitie (denkpatronen): hoe verwerken we informatie en welke aannames maken over onszelf en het onderwijs?
- Waarden (prioriteiten): wat vinden we écht belangrijk en waar geven we prioriteit aan?
- Gedrag (acties): wat is het zichtbare resultaat van onze mindset – hoe reageren we op uitdagingen, kansen en tegenslagen?
Of een onderwijsinstelling zich ontwikkelt of vasthoudt aan bestaande structuren, wordt grotendeels bepaald door de minset van docenten, leidinggevenden, studenten, het managementteam.
Twee soorten mindset: vernieuwing of behoud?
Er bestaan grofweg twee mindset:
| Adaptieve mindset | Status Quo mindset | |
| Overtuigingen (denkkader) | 🔸 Verandering is essentieel voor vooruitgang en groei. | 🔸 Stabiliteit en voorspelbaarheid zijn belangrijker dan experimenteren. |
| 🔸 Fouten zijn leermomenten en cruciaal voor ontwikkeling. | 🔸 Fouten moeten zoveel mogelijk vermeden worden. | |
| 🔸 Nieuwe ideeën verdienen ruimte en mogen onvolledig zijn. | 🔸 Alleen bewezen methoden zijn betrouwbaar en veilig. | |
| Waarden (wat centraal staat) | 🔸 Nieuwsgierigheid en exploratie zijn belangrijk voor onderwijsontwikkeling. | 🔸 Behoud van traditie en vaste structuren biedt zekerheid. |
| 🔸 Diversiteit aan perspectieven leidt tot sterkere innovaties. | 🔸 Ervaring en expertise van bestaande structuren zijn leidend. | |
| Gedrag (concrete acties) | 🔸 Actief experimenteren met nieuwe methoden en technologieën. | 🔸 Blijft vasthouden aan traditionele onderwijsmethoden zonder deze te bevragen. |
| 🔸 Vraagt om feedback en gebruikt dit om te verbeteren. | 🔸 Zoekt vooral bevestiging dat de huidige aanpak effectief is. | |
| 🔸 Stelt kritische vragen en zoekt actief naar innovatiekansen. | 🔸 Vermijdt onzekerheid en blijft binnen de bestaande kaders werken. |
Hoe breng je onbewuste overtuigingen naar boven?
Onze mindset wordt onbewust gevormd door ervaringen en overtuigingen. Om te bepalen of deze overtuigingen nog bijdragen aan onderwijsvernieuwing, is bewustwording essentieel. Dit vereist inzicht in onbewuste denkpatronen die onderwijsinnovatie beïnvloeden. Hieronder zijn drie methoden om deze verborgen overtuigingen zichtbaar te maken.
🔍 Verhalencirkels
Verhalen gaan verder dan alleen feiten; ze bevatten ook emoties, waarden en interpretaties van situaties.. Door te analyseren welke elementen iemand in een verhaal benadrukt, worden onderliggende overtuigingen zichtbaar. Door te analyseren welke aspecten iemand benadrukt in een verhaal, kunnen diepere overtuigingen worden blootgelegd en bespreekbaar worden gemaakt. Dit helpt bij het begrijpen van de invloed van deze overtuigingen op innovatie.
💡 Voorbeeld:
Een docent vertelt over een situatie waarin een innovatieve lesmethode niet aansloeg. Wat legt hij of zij uit als de oorzaak?
- “De studenten hadden meer structuur nodig.” → Onderliggende overtuiging: Verandering werkt alleen als het gecontroleerd en gestructureerd is.
- “Ik had niet genoeg ondersteuning van het management.” → Onderliggende overtuiging: Innovatie moet top-down gesteund worden om succesvol te zijn.
- “Misschien past deze aanpak niet in ons onderwijssysteem.” → Onderliggende overtuiging: Ons systeem is star en moeilijk te veranderen.
Zo kun je er zelf mee aan de slag:
📌 Laat deelnemers in kleine groepen een persoonlijk verhaal vertellen rondom de ambitie van de vernieuwing (bijv. hoge uitval, werkdruk, financiële resultaten etc) en waar ze mee worstelen of trots op zijn. Laat anderen luisteren en reflecteren:
- Welke obstakels kwamen naar voren in het verhaal?
- Welke aannames over het onderwijs en de verandering zitten hierin verborgen?
- Hoe het verhaal anders verlopen als de verteller een andere overtuiging had?
🔍 Archetypische verhalen
Onze overtuigingen beïnvloeden hoe we handelen, maar vaak zonder dat we dit bewust doorhebben. Archetypische verhalen helpen om deze patronen te ontdekken door ze in een herkenbaar narratief te plaatsen. Archetypen roepen herkenbare emoties op, waardoor mensen zich beter kunnen verplaatsen in verschillende perspectieven. Wanneer emoties worden geactiveerd worden onbewuste overtuigingen sneller zichtbaar dan via rationele analyse. Archetypes in het onderwijs kunnnen zijn:
🔸 De Pionier: De docent of schoolleider die nieuwe onderwijsmethoden introduceert en tegen weerstand aanloopt.
🔸De Bewaker van de Traditie: De collega die vasthoudt aan bestaande structuren en veranderingen als bedreiging ziet.
🔸 De Bruggenbouwer: De persoon die innovatie en traditie probeert te verbinden.
🔸 De Visionair: Iemand die groots denkt, maar worstelt met de praktische uitvoering.
🔸 De Verkenner: De student of docent die graag experimenteert en nieuwe mogelijkheden onderzoekt.
Zo kun je er zelf mee aan de slag:
📌 Gebruik herkenbare verhalen over onderwijsvernieuwing en vraag deelnemers in welk verhaal ze zichzelf herkennen. Bijvoorbeeld:
- De docent met vernieuwende ideeën die tegen weerstand aanloopt
- De leidinggevende die innovatie wil, maar door regels wordt afgeremd
- De student die anders leert en vastloopt in het systeem
💡 Stel vervolgens reflectievragen:
- Waarom voelde je je aangetrokken tot dit verhaal?
- Welke elementen van dit verhaal herkennen we in onze eigen organisatie?
- Wat zijn de overtuigingen die in dit verhaal naar voren komen?
- Hoe zien we deze overtuigingen terug in ons eigen gedrag?
Door zich te identificeren met een personage, reflecteren deelnemers onbewust op hun eigen overtuigingen. Omdat deelnemers het niet over zichzelf hoeven te hebben, kunnen ze vrijer reflecteren op patronen zonder defensief te reageren.
- lksjdlkjsdf
- lksdjlkjsdf
- lkjsdflkjsdf
🔍 Beeldkaarten
Ons brein verwerkt beelden veel sneller en directer dan woorden. Visuele informatie roept emoties en associaties op zonder dat we erover hoeven na te denken. Mensen filteren hun antwoorden minder als ze over een beeld praten dan wanneer ze direct over hun mindset reflecteren. Dit betekent dat beeldkaarten direct toegang geven tot impliciete overtuigingen en ervaringen die met taal moeilijker te verwoorden zijn.
💡 Voorbeeld:
Een docent kiest een afbeelding van een labyrint als representatie van onderwijsvernieuwing. Dit geeft inzicht in een onbewuste overtuiging: “Vernieuwing is ingewikkeld, chaotisch en moeilijk te navigeren.”
Zo kun je er zelf mee aan de slag:
- Leg een set beeldkaarten op tafel of gebruik een digitale variant.
- Stel open vragen, zoals:
- Welke afbeelding representeert hoe jij onderwijsvernieuwing ervaart?
- Welke afbeelding staat symbool voor de grootste blokkade in innovatie?
- Kies een afbeelding die laat zien hoe de ideale onderwijsinstelling eruitziet.
- Laat deelnemers hun keuze toelichten en reflecteren op de betekenis ervan.
Wil je weten hoe adaptief de mindset is van jouw onderwijsinstelling? Doe de Mindset Scan!
De sleutel tot succesvolle onderwijsvernieuwing ligt in de mindset van de organisatie. Door inzicht te krijgen in de dominante overtuigingen, waarden en gedragingen, kan worden bepaald welke veranderingen nodig zijn om onderwijs écht te veranderen.
💡 Ontdek de innovatiemindset van jouw onderwijsinsteling! Doe nu de Mindset Scan en ontvang een persoonlijk advies over hoe je innovatie in het onderwijs kunt versnellen.